آغاز یک تحول ناگزیر در صنعت خودروی ایران

تحولات جهانی در صنعت خودرو، شتاب بی‌سابقه‌ای گرفته است. رشد فناوری باتری، سیاست‌های زیست‌محیطی سخت‌گیرانه، کاهش هزینه تولید سامانه‌های الکتریکی و رقابت شدید میان خودروسازان جهانی، باعث شده خودروهای برقی (EV) دیگر یک انتخاب لوکس نباشند؛ بلکه مسیر قطعی آینده حمل‌ونقل محسوب شوند.

ایران نیز، با وجود چالش‌های اقتصادی و محدودیت‌های همکاری بین‌المللی، نمی‌تواند از این جریان جهانی عقب بماند. آلودگی هوا در کلان‌شهرها، هزینه بالای واردات بنزین، و نیاز به نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، ضرورت حرکت به‌سوی خودروهای پاک را بیش از هر زمانی آشکار کرده است. همین عوامل باعث شده دو خودروساز بزرگ کشور و چند شرکت دانش‌بنیان، برنامه‌های برقی‌سازی را جدی‌تر دنبال کنند.

وضعیت کنونی: از نمونه‌های آزمایشی تا برنامه‌ریزی برای تولید پلتفرم‌های جدید

بررسی فعالیت‌های دو خودروساز اصلی کشور نشان می‌دهد که برقی‌سازی، از مرحله ایده‌پردازی گذشته و وارد مرحله طراحی، مهندسی، و آزمایش شده است.

۱. برنامه‌های ایران‌خودرو در برقی‌سازی

ایران‌خودرو اعلام کرده هدف‌گذاری اصلی‌اش ایجاد پلتفرم‌هایی است که از ابتدا قابلیت نصب سامانه‌های تمام‌برقی یا هیبریدی را داشته باشند. برخی اقدامات انجام‌شده:

• توسعه نمونه‌های اولیه از خودروهای برقی شهری

• آزمایش مدل‌های تبدیل‌شده برای بررسی عملکرد موتور الکتریکی و باتری

• همکاری با شرکت‌های داخلی برای طراحی سیستم مدیریت باتری (BMS)

• ایجاد واحد تحقیقاتی ویژه توسعه موتورهای الکتریکی PM و AC

ایران‌خودرو همچنین در فاز امکان‌سنجی تولید یک کراس‌اوور برقی بر پایه پلتفرم جدید قرار دارد.

۲. برنامه‌های سایپا برای ساخت خودروهای برقی اقتصادی

سایپا تمرکز خود را بر تولید خودروهای برقی کوچک و شهری گذاشته است؛ محصولاتی که برای سفرهای روزمره، کم‌مصرف، کم‌هزینه و مناسب تردد در کلان‌شهرها باشند. سایپا در سال‌های اخیر:

• نمونه مفهومی خودروی برقی کوچک شهری را معرفی کرده

• وارد مذاکره با شرکت‌های آسیایی برای تأمین باتری لیتیوم‌یون شده

• طرح ساخت نسخه نیمه‌برقی (هیبرید ملایم) برای برخی محصولات اقتصادی را بررسی کرده

این رویکرد نشان می‌دهد سایپا قصد دارد بازار پرتیراژ را هدف قرار دهد و برقی‌سازی را در مقیاس شهری آغاز کند.

بررسی چالش‌های اساسی برقی‌سازی در ایران (تحلیل تخصصی و گسترده)

کمبود زیرساخت شارژ

ایستگاه‌های شارژ سریع در کشور بسیار محدود هستند و شبکه یکپارچه مدیریت انرژی الکتریکی وجود ندارد. علاوه بر این:

• استاندارد واحدی برای نوع سوکت و جریان شارژ تدوین نشده

• امکان شارژ در پارکینگ آپارتمان‌ها با چالش‌های حقوقی و فنی همراه است

• برق برخی مناطق پاسخگوی افزایش مصرف نیست

بدون رفع این موارد، تولید خودرو برقی انبوه با استقبال کم مواجه خواهد شد.

هزینه بالای تولید و قیمت نهایی

اصلی‌ترین هزینه یک خودرو برقی، باتری آن است. در بازار جهانی، ۳۰ تا ۴۰ درصد قیمت خودرو مربوط به باتری است. در ایران:

• هزینه واردات مواد اولیه باتری بالاست

• فناوری تولید باتری لیتیومی داخلی هنوز در مراحل آزمایشگاهی است

• نبود مقیاس تولید انبوه، قیمت نهایی را افزایش می‌دهد

بدون حمایت دولتی، قیمت تمام‌شده برای بسیاری از مصرف‌کنندگان قابل پرداخت نخواهد بود.

فقدان قوانین و مشوق‌ها

کشورهایی که در برقی‌سازی موفق بوده‌اند:

• مالیات خودروهای بنزینی را افزایش داده‌اند

• بیمه، عوارض و هزینه شماره‌گذاری خودروهای برقی را کاهش داده‌اند

• جای پارک رایگان و امکان تردد در محدوده‌های طرح ترافیک ارائه داده‌اند

در ایران، این قوانین یا وجود ندارند یا در مرحله پیش‌نویس قرار دارند.

وابستگی به فناوری خارجی

سامانه‌های زیر در ایران به‌طور کامل تولید نمی‌شوند:

• موتورهای الکتریکی با راندمان بالا

• سلول باتری لیتیوم‌یون

• سیستم بازیابی انرژی ترمز

• واحد کنترل قدرت (PCU)

تا زمانی که توان داخلی در این فناوری‌ها رشد نکند، اقتصادی شدن تولید انبوه امکان‌پذیر نخواهد بود.

برنامه‌های دولت برای توسعه خودروهای برقی

بر اساس اسناد منتشرشده، دولت چند هدف کلیدی را دنبال می‌کند:

• توسعه فناوری سلول‌های باتری در داخل کشور

• تدوین نقشه راه تولید خودروهای هیبرید و تمام‌برقی

• مشارکت با شرکت‌های خارجی از طریق مونتاژ و انتقال فناوری

• توسعه ناوگان تاکسی‌ها و موتورسیکلت‌های برقی

• ایجاد مشوق‌هایی برای نصب شارژر خانگی

اگر این برنامه‌ها اجرایی شوند، زیرساخت اصلی برای برقی‌سازی فراهم خواهد شد.

سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در آینده برقی‌سازی ایران

در سال‌های اخیر، شرکت‌های دانش‌بنیان وارد حوزه‌هایی مانند:

• ساخت شارژرهای سریع و نیمه‌سریع

• طراحی سامانه‌های BMS

• ساخت موتور الکتریکی در توان‌های مختلف

• توسعه سیستم‌های خنک‌کننده باتری

شده‌اند. نقش این شرکت‌ها می‌تواند کمبود فناوری را تا حدی جبران کند و مسیر تولید خودروهای برقی داخلی را تسریع دهد.

چشم‌انداز صنعت خودروی برقی در ایران

اگر برنامه‌های فعلی ادامه یابد، می‌توان انتظار داشت:

• ابتدا خودروهای برقی کوچک شهری تولید شوند

• پس از آن نسخه‌های هیبریدی در سبد محصولات قرار گیرند

• در نهایت پلتفرم‌های کاملاً برقی توسعه یابند

این مسیر، مشابه روندی است که خودروسازان چینی، کره‌ای و حتی ژاپنی طی کرده‌اند.

جمع‌بندی نهایی

برقی‌سازی خودروهای ایرانی یک ضرورت است، نه یک انتخاب. با افزایش آلودگی هوا، گرانی سوخت و تغییرات جهانی، تأخیر در این حوزه می‌تواند صنعت خودرو کشور را با عقب‌ماندگی جدی مواجه کند. هرچند چالش‌های بزرگی وجود دارد، اما برنامه‌های فعلی خودروسازان، آغاز یک مسیر بلندمدت و استراتژیک است. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت، توسعه فناوری داخلی و سیاست‌گذاری صحیح، آینده خودروهای برقی ایرانی روشن و قابل دستیابی خواهد بود.

منبع:

تحریریه تخصصی خودرو — گزارش تحلیلی داخلی